آیین وهابیت مسلکی ساختگی است که بذر آن در اوایل قرن هشتم پاشیده شد.1  وهابیان پیروان محمد بن عبدالوهاب بن سلیمان تمیمی نجدی هستند. شیخ محمد فرزند یکی از علمای حنابله و قاضی شهر «نجد» بود. از همین رو فقه حنبلی را نزد پدرش یاد گرفت. او از آغاز جوانی بسیاری از اعمال مذهبی مردم نجد را زشت می شمرد. در سفری که به خانة خدا داشت توسل مردم به پیامبر (ص) نزد قبر ایشان را انکار کرد. پس از مدتی به بصره، حریملا و سپس به نجد رفت. در تمامی این مناطق با عقاید او مخالفت شد. با انکار عقاید مردم نجد، میان او و پدرش و مردم این شهر منازعات سختی رخ داد. تا اینکه پس از مرگ پدر، جرأت بیشتری پیدا کرد و بی پروا به اظهار عقاید خود پرداخت.2  او نام فرقة وهابیت را از نام پدرش اتخاذ کرد.

پایه های فکری
تمامی محققانی که درباره وهابیت مطالعه کرده اند هم فکر اند که در ریشه یابی افکار وهابیت، هیچ کس بیش از «ابن تیمیه» اهمیت ندارد و شیخ محمد، جز برخی تندروی ها، چیزی به عقاید ابن تیمیه اضافه نکرده است. ابن تیمیه مردی سرسخت و متعصب در عقاید خود بود. او عقل را موجب ضلالت و گمراهی می دانست و فقط به ظواهر الفاظ قرآن و حدیث نبوی و فتاوای صحابه اکتفا می کرد. از همین رو عقاید او در عالم اسلامی بی سابقه و نادر بود. 3

ابن بطوطه جهانگرد قرن هشتم می نویسد: «ابن تیمیه روز جمعه در یکی از مساجد مشغول وعظ بود، از جمله گفتار او چنین بود:
«خداوند (از عرش) به آسمان نخست فرود می آید؛ مانند فرود آمدن من از منبر! این سخن را بگفت و یک پله از منبر پایین آمد. در این هنگام فقیهی مالکی به نام ابن زهراء به مقابله برخاست و سخن او را رد کرد. مردم به طرفداری از ابن تیمیه برخاستند و فقیه معترض را با مشت و کفش زدند.»4

مشخصه ی بارز او، خصومت بی حد و مرزش با شیعه است و در این زمینه کتابهای متعددی نوشته است. 5 او به خاطر ابراز عقایدی از این دست، بارها محکوم به زندان و تبعید شد و علمای متعددی که عقاید او را در تضاد با عقاید اسلام می دانستند با او به مخالفت پرداختند.

شیخ محمد که جا پای ابن تیمیه گذاشته بود، در بصره توسل به انبیا و زیارت قبور را منکر شد و مردم را از انجام آن اعمال نهی کرد. یکی از پیروان او در کتاب «سیرة الامام شیخ محمد بن عبدالوهاب» نوشته است: «شیخ در بصره اعلان نمود که دعا و طلب کردن تنها باید از خدا باشد، او کسانی را که غیر از خدا می خواندند تکفیر کرد و اگر کسی در مجلسش از کرامات اولیا و صالحین سخن می گفت، او را از عبادت آنها نهی می کرد.7» به دنبال این اعتقادات بود که شیخ در هر شهری که اندک نفوذی می یافت، دستور می داد تمامی مشاهد شریفه و گنبدهایی را که مردم به زیارت آنها می رفتند خراب کند.8

با اینکه ابن تیمیه از نظر فضل و دانش، قلم ونگارش، قابل قیاس با محمد بن عبدالوهاب نبود، اما مکتبش در زمان او اصلاً رشد نکرد و با مرگ او نیز مرد؛ در حالی که همین مکتب نیمه جان به دستان محمد بن عبدالوهاب رشد کرد و بخش شرقی عربستان را فراگرفت و با فروپاشی عثمانی ها، حرمین شریفین (مکه و مدینه) به طور کامل در اختیار وهابیان قرار گرفت.
آراء بدعت آمیز شیخ محمد؛ در حدی بود که برادرش (شیخ سلیمان) نیز از ترس تندوری های او از نجد به مدینه رفت و کتابی(9) در رد افکار برادرش نوشت و برایش به نجد فرستاد. 10

چندی از جنایتهای وهابیان در طول تاریخ

یوم الهدم
در شوال سال 1343 ه.ق. (می 1925 میلادی) وهابیان به سرکردگی «عبدالعزیز بن سعود»، پس از پیروزی بر «شرفای حاکم بر حجاز» و اشغال مکه ، روی به مدینه آوردند و پس از محاصره و جنگ با مدافعان شهر، آن را اشغال نمودند.

آنان پس از اخراج مأموران عثمانی، در هشتمین روز این ماه، اقدام به تخریب قبور ائمه بقیع و دیگر قبور آن ـ مانند قبر عمو، پسر و زنان پیامبر اکرم (ص)، قبر ام‌البنین مادر حضرت ابوالفضل العباس (ع)، قبر اسماعیل فرزند امام صادق(ع) و بسیاری قبور دیگر ـ کردند. آن‌ها حتی قصد داشتند گنبد و بارگاه خود پیامبر (ص) را نیز تخریب کنند که به دلایلی موفق به انجام این کار نشدند.

حمله به کربلای معلی
در ماه ذی‌القعده سال 1316 امیر سعود در رأس نیروهای بسیاری از مردم نجد و حبوب و حجاز و تهامه و نواحی دیگر به قصد عراق حرکت نمود و کربلا را محاصره کرد. سپاه مذکور باروی شهر را خراب کردند و به زور وارد شهر شدند. مردم کوچه و بازار را به قتل رسانیدند و نزدیک ظهر با اموال و غنائم فراوان از شهر خارج شدند. مورخان وهابی نوشته‌اند: "… گنبد روی قبر (یعنی قبر امام حسین علیه‌السلام) را ویران ساختند و صندوق روی قبر را که زمرد و یاقوت و جواهرات دیگر در آن نشانده بودند، برگرفتند و آنچه در شهر از مال و سلاح و لباس و فرش و طلا و نقره و قرآن‌های نفیس و جز آن‌ها یافتند، غارت کردند و نزدیک ظهر از شهر بیرون رفتند در حالی که قریب به 2000 تن از اهالی کربلا را کشته بودند."

حمله به نجف اشرف
سعودبن عبدالعزیز، پس از قتل و غارت در کربلا، متوجه نجف اشرف گردید و آن را محاصره کرد و تعدادی از مردم نجف را به قتل رساند. نخستین اقدام مردم نجف این بود که خزانه حرم امیر مؤمنان علی(ع) را به بغداد منتقل ساختند تا مانند خزانه حرم نبوی به غارت نرود. پس از آن آماده دفاع از وطن و جان خود شدند. رهبر مردم در دفاع از شهر نجف، عالم بزرگ شیعه «علامه شیخ جعفر کاشف‌الغطاء» بود که علمای دیگر نیز او را یاری می‌کردند. تعداد وهابیان مهاجم به نجف 15000 تن بودند که 700 نفر از آنان به هلاکت سیدند و بقیه به ناچار از شهر عقب نشستند و به غارت نواحی و اطراف پرداختند.

پی نوشت:
1. جعفر سبحانی تبریزی، درنگی در پیدایش وهابیت و برخی پیامدهای آن،پیام بهار 1387 شماره 88
2. بنیادهای فکری القاعده و وهابیت، عباس نجفی فیروزجایی
3. همان
4. رحله ابن بطوطه، ص 95-96 به نقل از جعفر سبحانی تبریزی، درنگی در پیدایش وهابیت و برخی پیامدهای آن،پیام بهار 1387 شماره 88
5.  بنیادهای فکری القاعده و وهابیت، عباس نجفی فیروزجایی
6. سعید، امین،سیرة الامام شیخ محمد بن عبدالوهاب، مکه، 1384 ق. به نقل از  نگاهی بر وهابیت، مقالات و بررسی ها 1382 شماره 73
7. جعفر سبحانی تبریزی، درنگی در پیدایش وهابیت و برخی پیامدهای آن،پیام بهار 1387 شماره 88
8. نگاهی بر وهابیت، مقالات و بررسی ها 1382 شماره 73
9. الصواعق الالهیه فی الرد علی الوهابیه
10.  محمد مغربی، وهابیت در آیینه تاریخ، فروغ اندیشه زمستان 1383 و بهار 1384 شماره 10 و 11

مستور