کفّار اروپائی و غرب نسبت به شرق، به ویژه جهان اسلام از گذشته هاى دور به عنوان رقیب نگاه مى کردند و این نگاه و توجّه پس از ظهور اسلام در قرن هفتم میلادى چون به طور جدّى، ماهیت وجودى آن ها را نشانه گرفت، عمیق تر شد و در مراحلى مختلف با شیوه ها و شکل هاى گوناگون عکس العمل نشان داد.

*حجت الاسلام عباس جعفری فراهانی

بخش چهارم و پایانی

ریشه هاى سیاسى ـ اقتصادى

یادآوری:

در قسمت های قبلی این سری مقالات، به مباحثی هم چون شخصیت محمدبن عبدالوهاب، آراء و افکار او، الگوگیری از ابن تیمیه و اندیشه های او، کتاب ها و نوشته جات و مسافرت هایش، تفاوت محیط زندگی ابن تیمیه و ابن عبدالوهاب و... آشنا شدیم. اینک توجه علاقه مندان را به پی گیری مباحث جلب می کنم.

استعمارگران و جهان اسلام

استعمار (1) در لغت به معنى آبادانى کردن، آبادانى خواستن] و در اصطلاح [تسلّط مملکتى قوى بر مملکتى ضعیف به قصد استفاده از منابع طبیعى و نیروى انسانى آن با تظاهر به منظور آبادى و رهبرى مردم آن به سوى ترّقى است. (2) در قرآن کلمه استعمار به مفهوم لغوى اش به کار رفته و بر جنبه مثبت واژه تکیه شده است. (3)از دیدگاه نظریه پردازان غربى، استعمار به شکل هاى مختلف تفسیر شده است;

فرحت عباس مى گوید:«... أمر اشغال سرزمین یک قوم معین از طرف قومى دیگر، بدون رضاى او و بهره کشى از آن سرزمین به نفع خود». (4)

کلر مى نویسد: «Colonization یا استعمار از ترکیب دو عامل به وجود مى آید: یکى حرکت دسته جمعى یک عده از افراد، و دیگرى بسط قدرت سیاسى کشور متبوع آن افراد در محل مورد سکونت». (5) با توجه به تعریف هاى مختلف مى توان گفت: «استعمار رژیم سیاسى واقتصادى است که در یک سرزمین یا کشور، از طرف یک یا چند دولت خارجى بر قرار مى شود و از این رهگذر، دولت خارجى، نظامى را در آن سرزمین مستقر مى سازند که بدون رضایت مردم از خارج بر آنان تحمیل شده، هدف اصلى آن تأمین منافع خارجیان و عمّال آنان است». (6)

پیدایش استعمار، به شکل شناخته شده امروزى اش به قرن شانزدهم و عصر ماشینى شدن کشورهاى اروپایى بر مى گردد که نیاز آنان به بازار فروش  نیز یافتن راه تأمین مواد خام ارزان، مطرح شده بود. استعمارگران براى توسعه نفوذ خود و به بهانه آبادانى سرزمین هاى دیگر از قلمرو کشورشان خارج شدند و به چپاول و غارت و تصرف کشورهاى دیگر همت گماشتند.

آنان مدعى بودند که طلیعه داران آبادانى و عمران (7) در متصرفات خود هستند و لذا کشورگشایى، اشغال و تصرف سرزمین هاى دیگران را استعمار نامیدند. این تهاجم، غارت گرى، انهدام ثروت هاى بومى و در یک کلام، سلطه نامشروع و استعمارگرایانه را اقدامات دل سوزانه اى، ابتدا در جهت ایجاد تمدن و بعدها به منظور توسعه و پیشرفت در زمینه هاى مختلف قلم داد کردند.(8)

پس از روشن شدن تعریف لغوى و اصطلاحى استعمار و تاریخچه اجمالى آن با دقت در قرآن با واژه استکبار مواجه مى شویم که از ماده «کِبر» به معنى تکبّر و خود بزرگ بینی مى باشد، و بیشتر در میان مسلمانان به معنى اصطلاحى آن، یعنى نظام سلطه جهانى که کفّار خواستار حکومت و تسلط بر مسلمانان مى باشند، بکار رفته است، در حالی که قرآن کریم و پیامبر گرامى (صلى الله علیه وآله) هرگز این سلطه را نپذیرفته است. (9)

اصولا جریان «ایمان»، «کبر» و «کُفر» از اولین روزهاى زندگى اجتماعى انسان ها (خلقت جهان) همواره به عنوان جریان های متضاد و درگیر وجود داشته اند و قرآن کریم با نقل داستان هاى پیامبران گذشته، مؤمنان را وادار و تشویق به شناخت کفر و استکبار و روحیات و صفات کافران مى کند، تا مبادا گرفتار آن شده و از جبهه حق (خدا و نور دین) دور شوند. (10)

استعمار و شیوه ها

استعمار که بهتر است به جاى آن از واژه استکبار استفاده کنیم، براى سلطه پیدا کردن بر جهان به ویژه جهان اسلام، با هدف به دست آوردن منافع مادى و معنوى خود از شیوه هاى مختلف فرهنگى ـ نظامى ـ سیاسى و اقتصادى استفاده مى کنند و البته با موانع بسیارى هم روبرو مى شود که براى مقابله با آن ها با روش ها و سیاست هاى پیچیده اى سعى مى کند، نفوذ و سلطه خودش را بر کشورهاى دیگر و به ویژه جهان اسلام و کشورهاى اسلامى عملى نماید، از جمله موانع استکبار در کشورهاى اسلامى مسئله ملیّت، زبان، نژاد، فرهنگ و مذهب مى باشد. از بین موانع، مسئله فرهنگ و مذهب (اسلام و تشیّع) به عنوان سدّ محکمى در برابر اهداف استعمار و استکبارى خودنمایى مى کند.

نماینده استعمارگر پیر انگلستان در مجلس عوام در حالى که قرآن را در دست داشت گفت: «اروپا باید بداند، تا وقتى که این کتاب ]قرآن[ راهنما و مورد عمل مسلمانان است، هرگز امکان ندارد که پایه هاى سیاست استعمارى ما در آن سرزمین ها مستقرّ گردد!». (11)

روح حاکم بر تعالیم قرآن و اسلام در مبارزه با دشمنان (استعمارگران و استکبار جهانى) طورى است که اگر مسلمانان به آن ها عمل نمایند، هرگز دشمنان نمى توانند به اهداف خود نایل شوند، چرا که اسلام با استعمار، استثمار، سلطه طلبى، ظلم و ستم از ناحیه هر کسى باشد به شدت مبارزه نموده و مؤمنان را به آن فرا مى خواند و مى گوید، باید عدالت در انواع آن در میان انسان ها (مسلمانان و غیر مسلمانان) حکم فرما گردد و مستضعفان با آزادى کامل در روى زمین زندگى نموده و زورمداران و مستکبران نباید اذیت و آزارى به آن ها روا دارند.

اسلام با طرح شعار توحید و ایمان، عزّت و شوکت، صفا و صمیمیت، قدرت و عظمت، تقوى و انسانیّت، با همه امتیازات و نشانه هاى شرک و گمراهى و ظلم و ستم به مبارزه برخواسته است. (12) یکى از شیوه ها و تاکتیک هاى استعمارگران براى سلطه بر کشورهاى دیگر، مسئله هجوم نظامى و لشکرکشى با تکیه بر سلاح ها و تجهیزات پیشرفته مى باشد که در تاریخ قدیم و جدید نمونه هاى فراوانى را سراغ داریم مانند جنگ هاى صلیبى (13) مسیحیان با مسلمانان، جنگ هاى جهانى، اشغال کشورهاى هند و پاکستان، عراق، ایران، الجزایر، افغانستان، کشورهاى آفریقایى، ویتنام، کوبا، ژاپن و... (14) و در صورتی که از راه نظامى موفق نشوند از شیوه غیر مستقیم با اعزام مستشاران نظامى ـ سیاسى و فرهنگى به عنوان مستشرق و... و با شناسایى افراد بومى هوادار قدرت هاى خارجى، راه هاى سلطه جویى و نفوذ استعمارى خودشان را فراهم مى کنند. ایجاد اختلافات مرزى بین کشورها (اساساً مرزبندى کشورها طبق نقشه هاى استعمارى تنظیم شده اند) و اقوام مختلف با اعتقادات گوناگون ساکن در اطراف مرزها که به درگیرى بین دولت ها و کشورها منجر مى شود از راه هاى دیگر نفوذ و سلطه مى باشد.

منطقه حساس خاورمیانه و کشورهاى اسلامى منطقه در قرون هفده و هیجده میلادى از مراکز مهم جهان است که استعمارگران براى تسلط بر آن به انواع و اقسام شیوه ها دست زده اند. نقش استعمارگر کهنه کار و با تجربه بریتانیا (انگلستان امروز) بیش از دیگر استعمارگران مشخص است که با استفاده از مذهب(اعتقادات دینى و اختلافات مذهبى) میان ادیان آسمانى (مسئله نژاد برتر)، و مسلمانان (شیعه و سنى) با انواع اتهامات و تضعیف مذهب توسط مذهبى ها و اختلاف افکنى به میدان آمدند و از راه هاى مختلف فرهنگى ـ سیاسى ـ اقتصادى و نظامى، موفق شدند به دو هدف عمده و اساسى در خاور میانه هم زمان با فروپاشى خلافت عثمانى دست پیدا کنند که یکى: تأسیس حزب صهیونیزم جهانى و دولت اسرائیل در فلسطین (15) و دیگرى: تأسیس فرقه وهّابیان و نظام آل سعود در جزیرة العرب(عربستان سعودى) مى باشد. (16)

استعمار و فرقه سازى در جهان اسلام

استعمار انگلستان، براى رسیدن به اهداف خودش در خاورمیانه از قدیم، کارشناسان و مأموران زیرکى را به منظور یافتن راه هاى مناسب و دست یابى به اهداف به منطقه اعزام کرد که«لُرد کروزن» «ادوارد براون»، «دالگورکى»، «لُورنس»، «فیلیب حِتّى»، «هَرى سِنت فیلبى»، «هِمفر/ همفرى» و... نمونه هاى آن هستند.

روشن است که استعمارگران غربى با توجه به تعالیم اسلام که هرگونه سلطه پذیرى را از بیگانگان بر مسلمانان نفى مى کند و راه هاى دیگر را هم تجربه و سودى نبردند، تصمیم به ایجاد اختلاف و دو دستگى بر پایه مذهب و مسائل دینى و فرقه سازى گرفتند تا به این وسیله بتوانند به اهداف خود نایل شوند. یکى از راه هاى رسیدن به اهداف استعمارى در جهان اسلام، دامن زدن به اختلافات بین شیعه و سنى و گرایش هاى مختلفى کلامى ـ فقهى (17)که در بین پیروان هر کدام از دو گروه بزرگ اسلامى وجود دارد، بود.

زیرا اختلاف آن ها، زمینه مناسبى را براى ایجاد درگیرى هاى مذهبى و فاصله گرفتن از دستورات أساسى تعالیم اسلامى مى باشد و از این راه مى توان این دو طایفه بزرگ اسلامى را به خود مشغول نمود تا باعث تضعیف نیروهاى خود شوند و به دست خود تا پاى مرگ به جنگ و خون ریزى بپردازند. تهمت ـ افترا ـ خروج از اسلام ـ بدعت گذار و... نمونه هایى از عملکرد هر کدام بر ضد دیگرى مى باشد، استعمارگران نیروهاى خود را با هدف جاسوسى و... با انواع و اقسام توانى ها، از قبیل، دانا بودن به زبان و آداب و رسوم مردم مسلمان(شیعه یا سنّى) روانه مناطق و سرزمین هاى اسلامى مى کردند. (18)

شیخ طنطاوى مصرى(م1940 م) ملاقات خود با «ادوارد براون» را شرح داده و مى گوید: «در سال 1900 و 1910 م در مصر با او ملاقات کردم. وى به خوبى زبانهاى عربى، ترکى، فارسى و لغات دیگر را مى دانست و مى گفت: دولت انگلستان مرا مأمور کرد تا در این موضوع تحقیق کنم که آیا اتحاد و ائتلاف شیعه و سنّى امکان پذیر است یا نه؟ و من براى انجام این مأموریت به ترکیه رفتم و مدتى در میان مردم آن سرزمین به سر بردم و سپس به ایران رفتم و با ایرانیان معاشرت کردم و...». (19)

نمونه هاى اختلاف انگیزى مأموران جاسوسان بیگانه در بین مسلمانان زیاد مى باشد، مواردى که به درگیرى، خون ریزى و... منجرّ شده و در بسیارى از موارد از تعصّب بى جا و جهل مردم مسلمان نیز استفاده شده است. در دوره حاکمیت عثمانى ها در آناطولى و صفویان، زندیه، افشاریه و قاجاریه در ایران، بیگانگان بهره ها و استفاده هاى فراوانى از اختلاف انگیزى بین شیعه و سنّى به دست آوردند، کاربه جایى رسید که دولت عثمانى و مردم ترک، در ایران، به عنوان کشور و دولت مخالف اسلام و اهل بیت«علیهم السلام» و شیعیان ایران و دولت صفویان در آناطولى به عنوان گروه غیر مسلمان و رافضى تکفیر مى شدند و درگیرى و جنگ هر کدام با دیگرى به عنوان «جهاد در راه خدا»! قلم داد مى شد.

نقشه دشمنان در این باره (اختلاف بین ترکان عثمانى و صفویان ایران) تاجایى مى رسد که دولت ایران براى مبارزه و نابودى دولت عثمانى مسلمان! حاضر مى شود با کفّار و دشمنان واقعى دین اسلام یعنى اروپائیان متحد شوند. (20) فرقه سازى در جهان اسلام، از نقشه هاى قطعى استعمارگران بوده و هست.

یکى از راه هاى فرقه سازى دشمنان، طرح مسئله ناسیونالیسم(قومیت گرایى) در میان مسلمانان به ویژه عرب زبانان براى کسب استقلال از امپراتورى عثمانى بود که استعمار از آن به صورت ابرازى استفاده کرد. ابتدا با حضور نظامى خود و اشغال سرزمین هاى عربى و تشویق آن ها به منظور کسب استقلال و وعده بهره مندى از حمایت مالى و نظامى غرب تحقق پیدا مى کرد. جداسازى کشورها در واقع به جداسازى اعتقادى ـ مذهبى از طریق تأسیس و تشکیل فرقه هاى جدید توسط افراد مستعدّ شناخته شده انجامید.

جان گولیک (John Gulic) مى نویسد: «نکته مهم این است که پس از تأسیس فرقه ها (که نوعى برش عمقى جامعه اند و امکان وحدت ملى را از آن مى گیرند) در قالب و شکل اعتقادى (فکرى ـ فرهنگى) به وجود مى آیند و به سرعت هویت سیاسى خود را نشان مى دهند. مانند فرقه بهایى ها (21) در ایران ، فرقه قادیانى ها (22) در شبه قاره هند ، فرقه سنوسى ها (23) در لیبى (آفریقا)، فرقه شیخیّه (24) در عراق و وهّابى ها در جزیرة العرب». (25)

دورنمایى از مبارزه غرب مسیحى با شرقِ اسلامى

جهت روشن تر شدن بیشتر بحث و نتیجه گیرى آسان تر، دورنمایى از مبارزه غرب مسیحى با شرق اسلامى را یاد آورى مى شویم: کفّار اروپائی و غرب نسبت به شرق، به ویژه جهان اسلام از گذشته هاى دور به عنوان رقیب نگاه مى کردند و این نگاه و توجّه پس از ظهور اسلام در قرن هفتم میلادى چون به طور جدّى، ماهیت وجودى آن ها را نشانه گرفت، عمیق تر شد و در مراحلى مختلف با شیوه ها و شکل هاى گوناگون عکس العمل نشان داد. مهم ترین حوادث جهان پس از ظهور اسلام و عکس العمل هاى غرب به شرح زیر است:

مرحله اول: گسترش و نفوذ اسلام تا قلب اروپاى مسیحى

ـ در سال 50 هـ. / 670 م، مسلمانان، پس از فتح قبرس به شمال آفریقا لشکر کشیدند.

ـ در سال 75 هـ. / 694 م، مسلمانان، به ارمنستان حمله کردند.

ـ در سال 102 هـ. / 720 م، مسلمانان، وارد فرانسه شدند.

ـ در سال 232 هـ. / 846 م، مسلمانان، رم را تسخیر نمودند.

ـ در سال 265 هـ. / 878 م، مسلمانان، سیسیل را متصرف شدند.

روشن است که رمز اصلى پیروزى مسلمانان و شکست دشمنانان اولاً ضعف و سستى مسیحیان و بى عدالتى شاهان اروپایى و ثانیاً انگیزه هاى معنوى، اخلاص مسلمانان عدالت خواهانه قرآن و پیامبر(صلى الله علیه وآله) بود. (26)

مرحله دوم: تهاجم غرب به شرق (اسلام) و جنگ هاى صلیبى

ـ در سال 490 هـ / 1096 م، نخستین جنگ صلیبى شروع شد که سه سال طول کشید.

ـ در سال 493 هـ / 1099 م، صلیبیون بیت المقدّس را تصرف کردند.

ـ در سال 583 هـ / 1187 م، «صلاح الدین ایوبى» (27) بیت المقدس را آزاد کرد.

ـ در سال 626 هـ / 1228 م، صلیبى ها به رهبرى «فرد ریک» علیه مسلمانان هجوم آوردند.

ـ در سال 646 هـ / 1248 م، مرحله هفتم جنگهاى صلیبى به رهبرى «لوئى نهم» ادامه یافت.

ـ در سال 690 هـ / 1270 م، مرحله پایانى جنگ هاى صلیبى بین غرب و شرق (مسلمانان) خاتمه یافت.

در این جنگ هاى دویست ساله، اروپا مسیحى با تمام تلاش سعى کرد، حضور اسلام را در غرب بشکند و یا محدود کند ولى به طور کامل نتوانست موفق شود. در این جنگ ها غرب از دستاوردهاى علمى، نظامى و سیاسى مسلمانان بهره گرفت ولى دشمنى و کینه تلخ خودش را حفظ کرد. همکارى پنهان و آشکار با مغولان در تهاجم آن ها به شرق اسلامى (ایران و بغداد) نشانه دیگرى از دشمنى غرب مى باشد. (28)

بدون تردید یکى از انگیزه هاى اساسى درگیرى و مبارزه غرب با جهان اسلام، به مخاطره افتادن منافع اقتصادى غرب بود. گسترش اسلام از سده هفتم میلادى و تسلط مسلمانان بر راه هاى دریایى، رونق تجارت میان اروپا و هند و نیز اروپا و شرق دور را مشکل و مختل ساخته بود. (29)

با اضمحلال امپراتورى روم شرقى و باقى ماندن بیت المال در دست مسلمانان، اندیشمندان سیاسى، فرهنگى و نظامى غرب را به تفکر بازیابى و چاره جویى واداشت. این دوران که همزمان با حملات وسیع و ویران گر مغولان بر دنیاى اسلام و مسلمانان بود، و موجب ضعف، رکود و عقب ماندگى جهان اسلام شده بود، غرب گام هاى اساسى رشد و پیشرفت خود را برداشت.

ویل دورانت مى نویسد: «مغرب زمین، جنگ هاى صلیبى را باخت، ولى در جنگ اعتقادات پیروز شد. همه جنگ آوران مسیحى از اَرض موعود بیرون رانده شدند. اما مسلمانان که پیروزى دیر آمده خونشان را مکیده بود و مغولان دیارشان را به ویرانى کشیده بودند، به نوبه خود به دوران تاریک نادانى و ندارى افتادند. در صورتى که مغرب شکست خورده که از کوشش هاى مداوم تجربه آموخته و شکست ها را از یاد برده بود، عطش علم و علاقه به ترقى را از دشمنان ]مسلمانان[ فرا گرفت. کلیساهاى جامع ساخت که سر برابر مى سود. میدان هاى عقل را پیمودن گرفت. ... و با سربلندى به دوران رنسانس قدم نهاد». (30)

مرحله سوم: هجوم مجدّد شرق

مسلمانان در یک حرکت تهاجمى (برخلاف نظر ویل دورانت) با فتح قسطنطنیه، به دست سلطان محمد فاتح در سال 857 هـ. / 1453 م تشکیل امپراتورى بزرگ عثمانى با فتوحات جدید (آتن، مجارستان و...) خواب را از چشم اروپائیان گرفتند. (31)

در طول همین قرون (دهم و یازدهم هجرى / هفده و هیجدهم میلادى) سه قدرت بزرگ مسلمان: عثمانى، صفویه و گورکانىِ هند به جاى اتحاد و مقاومت در برابر غرب، تمام تلاش خود را صرف درگیریهاى کم ارزش مانند اختلاف قومى (ملیّت خواهى)، اعتقادى و... نمودند و استعمارگران غربى از فرصت استفاده، و با انواع شیوه ها به داخل مسلمانان رخنه کردند و به اضحلال و شکست شرق اسلامى از درون آن مشغول شدند مهم ترین دستاورد غرب در این مرحله، گذشتن از رنسانس و رسیدن به انقلاب صنعتى (32) بود.

مرحله چهارم: هجوم نوین غرب

مرحله جدید حمله غرب مسلح به صنعت، تجهیزات جنگى، سازماندهى سیاسى و... شروع شد. در این مرحله، تنها تهاجم به خاک و زمین نیست، بلکه هدف نابودى فرهنگ، تمدن، آداب و رسوم و اعتقادات مذهبى دین اسلام(33) مى باشد. یکى از ابزارهاى غرب در این دوره استفاده از کارشناسان با تجربه که از مدت ها قبل به عنوان جاسوسان به مناطق شرقى اعزام شده بودند و از کارهاى عمده آن ها شناسایى و معرفى اسلام به مسیحیان پس از بازگشت مى باشد که معمولاً به دلیل عدم قدرت و توانایى براى شناخت اسلام و یا عمدى اسلام را گونه اى دیگر معرفى مى کردند. (34)

ـ در سال 1213 هـ / 1798 م، ناپلئون ابتدا مصر و سپس سوریه را فتح کرد.

ـ در سال 1242 هـ / 1826 م، روسیه به ترکهاى عثمانى در مورد صربستان اولتیماتوم داد.

ـ در سال 1243 هـ / 1827 م، روسیه، فرانسه و انگلستان، دولت عثمانى را وادار به ترک جنگ با یونان کردند.

ـ در سال 1257 هـ / 1841 م، پنج کشور بزرگ اروپایى مرزهاى دولت عثمانى را تضمین کردند.

ـ در سال 1332 هـ / 1912 م، روسیه و فرانسه و بریتانیا به امپراتورى عثمانى اعلام جنگ دادند.

و...

استعمار غرب، پس از موفقیت در فروپاشى امپراتورى بزرگ عثمانى(35) جنگ جهانى اول و تقسیم بندى کردن مرزها و کشورهاى اسلامى، اختلافات مذهبى و ناسیونالیستى و... را مطرح، از تأسیس فرقه ها و نحله ها گوناگون حمایت جدّى نمود. (36)

انگلستان و فرقه وهّابیان

با توجه به بحث هاى گذشته، بوضوع نقش استعمارگران به ویژه استعمار انگلستان در حمایت از تأسیس و رشد و گسترش فرقه وهّابیان نمایان است.استعمار انگلیس توسط کارشناسان و جاسوسان خود، دنبال سلطه پیدا کردن بر مناطق استراتژیک و حساس خاورمیانه مانند خلیج فارس، عراق، ایران و... بود، به ویژه مسئله کمپانى هند شرقى و راه هاى ارتباطى دریایى و خشکى آسیا با اروپا براى او مهم بود. از طرفى خطر نفوذ قدرت هاى دیگر مانند روسیه، آلمان و... نیز براى او پنهان نبود. لذا دنبال تقویت و تثبیت قدرت نظامى و سیاسى خود در منطقه بود.

یکى از راه هاى این مسئله، حمایت از دولت ها و جمعیت هایى بود که اولاً با حاکمیت عثمانى مخالف باشند و ثانیاً از اعتقادات مذهبى ویژه اى مانند: جمود، خشکى، خیره سرى و تعصب نژادى برخوردار باشند. این ویژگى ها و خصوصیات در قبایل بومى ساکن در مناطق نجد(عُینیه، دِرعیه، حُریملاء و...) وجود داشت، فقط مى بایست منتظر فردى باشند که با ادعاى اصلاح گرى و دعوت مردم به توحید و اسلام سَلف صالح! رهبرى مردم را به دست گیرد و آن فرد «محمد بن عبدالوهاب نجدى (37)» بود.

استعمار انگلیس در جزیرة العرب

دولت انگلستان براى جلوگیرى از پیشرفت سریع آلمان، در منطقه که تا عراق و خلیج فارس پیش آمده بود و راه هند را به خطر مى انداخت، تصمیم گرفت براى حفظ منافع خود از شیوخ منطقه خلیج فارس حمایت نماید. «لُرد کرزن»، نایب السلطنه انگلیس در مستعمرات هند، در سال 1321 هـ. / 1903 م به خلیج فارس آمد و شیخ نشین کویت و دیگر شیخ نشینهاى منطقه خلیج فارس را تحت الحمایه دولت انگلستان درآورد و راه دریایى خلیج فارس و دریاى عمان را بر روى آلمان و سایر دول اروپایى بست. (38)

دولت انگلستان با حل اختلافات خود با روسیه و فرانسه، پس از تقسیم فعالیت سیاسى در ایران و سایر کشورها بین خودشان، براى راه اندازى پایگاه مطمئن در کشورهاى عربى، به دنبال سیاست هاى (39) استعمارى خود از طرفى، دفتر اتحاد اسلام (پایان اسلامیزم) را در لندن تأسیس نمود و از طرف دیگر شریف حسین، پادشاه حجاز را به وسیله «کُلُنِل لُورنس» (40) فریب داد و او را تحریک نمود تا به فکر تأسیس دولت متحد اسلامى و اتحاد اسلام و عرب بیافتد و با بهانه هاى ناسیونالیستى، کشورها را درگیر و بهره هاى خودش را در چپاول ثروت هاى منطقه و جلوگیرى از رشد و توسعه جهان اسلام عملى نماید. پس از مقاومت آلمان در برابر سیاست هاى انگلستان، جنگ جهانى اول را راه اندازى کردند که نتیجه آن شکست آلمان و خلافت عثمانى، تکه تکه کردن جهان اسلام و به قدرت رسیدن پادشاهان و دولت هاى وابسته و یا دست نشانده بیگانگان و تأسیس و حمایت فرقه هاى تفرقه انگیز مانند وهابیت و قتل و کشتار مسلمانان به دست خودشان، و سیادت و ریاست کشور انگلستان در منطقه خلیج فارس بود. (41)

اتحاد تاریخى امام الدعوة و امام السیف!

در سال 1157 هـ / 1744 م بین «محمد بن عبدالوهاب» و حاکم منطقه نجد، امیر «محمد بن سعود» (42) پیمان و اتحادى برقرار شد که به موجب آن، امیر سعودى از سوى خود و اعقاب خود، پشتیبانى و حمایت از شیخ محمد به عنوان امام الدعوة و پیشواى مذهبى را متعهد مى شدند و متقابلاً شیخ محمد و اعقاب او نیز متعهد گردیدند تا خود و اولادش پیوسته راهنما و مدافع و یاور امیران سعودى به عنوان رهبران سیاسى و امام السیف باشند. (43)

محمد بن عبدالوهاب در سایه حمایت و پشتیبانى آل سعود، مشغول تدریس و تبلیغ و نشر و گسترش آراء و پندارهاى خودش که دعوت به توحید خالص و سنت سلف صالح! بود، گردید. گروه گروه، افراد مختلف شهر دِرعیّه و مناطق دیگر به اطراف او جمع شدند و تعالیمش را فرا گرفتند و نامه هاى مختلفى براى جذب و هدایت قبایل و مناطق دیگر در جزیرة العرب و خارج آن تهیه و ارسال شد. (44)

علما و مردم مناطق مختلف با شنیدن و دیدن تعالیم جدید محمدبن عبدالوهاب، بعضى طرف دار مى شدند و بعضى آن ها را به مسخره مى گرفتند. از مهم ترین شخصیت هایى که به مخالفت با آراء او برخاستند، مى توان از: ابن اسماعیل، عبدالله المویسى، ابن عبید، ابن یحیى، ابن سحیم، مربد بن احمد، محمد بن فیروز، سلیمان بن عبدالوهاب و .... نام برد. (45)

محمد بن سعود نیز از وجود محمدبن عبدالوهاب و آراء او براى دست اندازى به شهرهاى همسایه و مناطق دیگر و گسترش مناطق تحت نفوذ خود، استفاده مى کرد و محمدبن عبدالوهاب نیز تا پایان عمر بر این پیمان باقى ماند و به حمایت از آل سعود پرداخت و فتواى جهاد با مخالفان را صادر و پایه هاى سلطنت و قدرت آل سعود را استوار نمود، حتى در بعضى از جنگ ها، شخصاً سلاح به دست مى گرفت و شرکت مى کرد و بالأخره در سال 1206 هجرى پس از ایجاد اختلاف، بدعت گذارى و قتل و خون ریزى و غارت اموال و... توسط طرف دارانش وفات نمود. (46)  تاکنون همواره اولاد و اعقاب او در حجاز، در سمت مفتى از عمل کرد سعودیان حمایت مى کنند.

تا سال قبل، شیخ عبدالعزیز بن عبدالله معروف به «بن باز» ریاست فقهى(مفتى) دربار سعودى را عهده دار بود. او در سال 1330 هـ.ق در شهر ریاض متولد و پس از مدتى نابینا شد. علوم دینى، حدیثى و فقهى را نزد «شیخ محمد ابراهیم بن عبداللطیف آل الشیخ» فرا گرفت و مشغول خدمت در دربار سعودی ها گردید. تألیفات او در زمینه هاى گوناگون حدیث، قرآن، فقه و تاریخ مى باشد و هم چنین فتاواى زیادى از طرف او صادر گردیده که در مجموعه هایى چاپ شده است. (47)

نتیجه گیرى:

1ـ استعمارگران غربى، دشمنان واقعى اسلام و مسلمانان مى باشند و لحظه اى از توطئه در باره اسلام و مسلمانان و دخالت در کشورهاى اسلامى کوتاهى نمى کنند.

2ـ روش ها و اصولى که دشمنان استعمارگر خارجى براى خشن معرفى نمودن دین اسلام بکار مى برند، جالب مى باشد (نمونه هایى از این روش ها در خاطرات مستر هِمفرى! آمده است).

3ـ اوضاع جهان اسلام و کشورهاى اسلامى به ویژه خاورمیانه در قرن هیجدهم میلادى / دوازدهم هجرى، بسیار آشفته بوده است، دشمنان تلاش زیادى کردند تا از طرفى امپراتورى عثمانى را متلاشى کنند و از طرفى بذر نفاق و اختلاف و درگیرى را در بین مذاهب مختلف اسلامى(شیعه، سنى و...) برپا و به اهداف سیاسى و اقتصادى خود نایل شوند.

4ـ فرقه وهابیان اگر صد در صد ساخته و پرداخته استعمارگران خارجى نباشد، ولى مى توان گفت: فرقه اى است که صددرصد در خدمت استعمارگران قرار گرفت و چه بهره ها و سودهاى فراوانى که استعمارگران(دشمنان اسلام و مسلمانان) از عملکرد آن به دست نیاوردند و هم اکنون نیز اسلام وهّابى تجسّم همان اسلام امریکایى و صهیونیستى! (صد در صد مخالف اسلام ناب محمدى« صلّى الله علیه وآله») مى باشد!.

5ـ عوامل اقتصادى فراوانى نیز در تأسیس این فرقه دخالت داشته اند که در لابلاى بحث ها به آن ها اشاره شده است، اعراب بیابانى گرسنه و بیچاره به دنبال قدرتى بودند که به آن ها ثروت ومال به دست دهد و تأسیس فرقه وهابیان با حمایت انگلستان و اتحاد مساعدت آل سعود، آرزوى آن ها را برآورده کرد.

پی نوشت ها:

1ـ معین، محمد، فرهنگ فارسى معین.

2- همان.

3ـ «... هو أنشأکم من الأرض و استعمرکم فیها...» سوره هود/ 61.

4ـ منصورى، جواد; شناخت استکبار جهانى: 17.

5ـ ذاکر حسین، عبدالرحیم، تأسیسات حقوقى و سیاسى امپریالیستى: 36.

6ـ رهنما، مجید; مسایل کشورهاى آسیایى و آفریقایى: 6.

7ـ قران کریم این حقیقت را روشن مى کند «و اذا قیل لهم لا تُفسدوا فى الأرض قالوا انّما نحن مصلحون الا انّهم هم المفسدون ولکن لا یشعرون »[ سوره بقره / 11و 12].

8ـ منصورى، جواد; شناخت استکبار جهانى: 18.

9ـ «و لن یجعل اللّه للکافرین على المؤمنین سبیلاً» [سوره نساء/ 141].

0 ـ طباطبائى(ره)، محمدحسین; المیزان فى تفسیر القرآن (ترجمه): 64، به نقل از شناخت استکبار جهانى: 23.

1 ـ سیماى اسلام: 295 به نقل از الأبطال و شبهات حول الإسلام: 9.] مجله حوزه شماره 16، شهریور 1365، مقاله حربه تکفیر; استعمار [.

2 ـ به قرآن کریم: سوره نساء / 57; سوره ممتحنه / 1; سوره نساء / 141; سوره آل عمران / 18 و 103، فتح / 29 و سوره صف / 4 و... مراجعه شود.

3 ـ توضیح این جنگ ها خواهد آمد.

4 ـ منصورى، جواد; شناخت استکبار جهانى: 65.

5 ـ استکبار جهانى به رهبرى دولت انگلستان در سال 1917 میلادى توسط وزیر خارجه بریتانیا (اعلامیه بالفور) تشکیل دولت صهیونیستى اسرائیل، در فلسطین، اعلام گردید.

6 ـ منصورى، جواد; شناخت استکبار جهانى: 67.

7 ـ به عنوان مثال به بعضى از فرقه ها و شاخه هاى اصلى آن دو اشاره مى کنیم: اهل حدیث ـ شافعى ـ حنبلى ـ مالکى ـ داودى ـ حنفى ـ خوارج ـ معتزلى ـ اشعرى ـ اسماعیلى ـ زیدى ـ صوفى و... در روایتى که منسوب به پیامبر گرامى"صلّى الله علیه وآله" مى باشد، آمده است که «مسلمانان ]بعد از من[ هفتاد و سه فرقه مى شوند که یکى بر حق ]اهل نجات[ و بقیه باطل مى باشند.» ]به کتاب الملل و النحل / شهرستانى و «الفرق بین الفرق / نوبختى و... مراجعه شود.[.

8 ـ لرد کرزن جورج; ایران و قضیه ایران; ترجمه مازندرانى: 44 و 49 به نقل از نقد توطئه آیات شیطانى: 23. ]لُرد کرزن که یکى از طراحان استعمارى و استیلاى غرب در شرق است... 186 سفرنامه را نام مى برد که تقریباً همگى آن ها توسط مأموران سیاسى، نظامى، اقتصادى و فرهنگى غرب نوشته شده است.[.

9 ـ معلم حبیب آبادى، محمدعلى، مکارم الآثار... 6: 2203 ]مجله حوزه، شماره 16، شهریور 1365 مقاله: حربه تکفیر; استعمار[.

20ـ مصاحب، غلامحسین; دایرة المعارف فارسى 2، بخش اول: 1571.

2ـ سید على محمد شیرازى در سن 24 سالگى مدعى «باب و بابیّت» و در سال 1266 ق در تبریز اعدام مى شود. ]تاریخ ادیان و مذاهب جهان 3: 1403[.

22ـ این فرقه، منسوب به غلام احمد قادیانى(م 1250 ق) مى باشد که پس گوشه گیرى در سن چهل سالگى کتابى به نام «براهین احمد» منتشر و در حدود پنجاه سالگى دعوت خودش را اعلام نمود... ]تاریخ ادیان و مذاهب 3: 1420[.

23ـ محمد بن على السنّوسى الجزایرى، این فرقه را در سال 1253 هـ. تأسیس و مدعى مرام صوفى گرى! شد و در سال 1275 هـ وفات کرد ]موثقى، جنبش هاى اسلامى معاصر: 213[.

24ـ بنیان گذار این فرقه، شیخ احمد أحسایى (م1825 م) مى باشد که پس از هجرت از أحساء در جزیرة العرب به ایران و مسافرت هاى مختلف به شام، عراق و حجاز مدعى «رکن رابع» در بین مردم شد. ]تاریخ ادیان و مذاهب جهان 3: 1396، دایرة المعارف فارسى 2، بخش اول: 1524.[

25- تاریخ ادیان و مذاهب جهان 3: 1396.

26ـ جعفرى، یعقوب; مسلمانان در بستر تاریخ: 18 به نقل از واقدى، فتوح الشام 1: 92; بلاذرى، فتوح البلدان: 144; معجم البلدان 1: 188.

27ـ یوسف بن ایّوب ملقب به «الملک الناصر» (م 589 هـ) که خدمات زیادى به جهان اسلام انجام داد.

28 حایرى، عبدالهادى; نخستین رویارویى هاى اندیشه گران ایران با دو رویه تمدن بوژروازى غرب: 53.

29ـ مهاجرانى، عطاء اللّه; نقد توطئه آیات شیطانى; 21.

30ـ ویل دورانت; تاریخ تمدن، بخش اول: 434 به نقل از توطئه آیات شیطانى: 21.

3ـ ادوارد گیبون; انحطاط و سقوط امپراتورى روم، ترجمه شادمان: 1429.

32ـ غرب دوران هزار ساله گذشته که دین مسیحیت پس از رسمى شدن در سال 476 میلادى، سلطه و قدرت خود را بر تمام زندگى مردم حاکم کرده بود تا سال 1452 میلادى را دوران تاریکى و قرون وسطى مى دانند.

33ـ طرح مسئله سکولاریسم (جدایى دین از سیاست) از طرف استعمارگران غربى و فریب خوردن بعضى از مسلمانان در جهان اسلام، کمک زیادى به اهداف اروپائیان نمود.

34ـ وات، مونتگمرى; برخورد آراى مسلمانان و مسیحیان، ترجمه آریا: 7 و 14 به نقل از افتخارى و...; رویکرد دینى در تهاجم فرهنگى: 37.

35ـ فروپاشى امپراتورى عثمانى، عوامل دیگرى مانند فساد و تباهى، ضعف اداره کشور، دارا نبودن شرایط رهبرى دینى و... نیز داشت.

37ـ پیرامون زندگانى، تحصیلات، اساتید، مسافرت ها و آراء و پندارهاى محمدبن عبدالوهاب در فصل اول توضیحات مفصلى ارائه شد. اما در باره این که آیا محمدبن عبدالوهاب تحت تأثیر استعمارگران و اجانب، آراء و پندارهاى خود را مطرح کرده است یا خیر؟ بحث هاى مختلفى مطرح است. در این زمینه دو کتاب یکى با عنوان فارسى «خاطرات مستر همفر، همفرى» و دیگرى با عنوان «تاریخ آل سعود» از فردى به نام مستعار «ناصر السعید» موجود مى باشند. اینک به بررسى و نقد کتاب ها مى پردازیم: در کتابى که با عنوان «مذکّرات هِمفر ـ همفرى» براى نخستین بار در بیروت، توسط مترجم ناشناس لبنانى(مخفف د. ج، ح) از زبان فرانسوى(بدون اشاره به زبان اصلى/ انگلیسى) به عربى ترجمه و در مجموعه اى منتشر نمود؟! (ترجمه فارسى آن نیز مکرر در ایران چاپ شده است) سخنانى آمده است که از جمله محمدبن عبدالوهاب و محمد بن سعود را متهم به ارتباط با انگلستان مى کند!؟. سخنان دیگرى هم در آن کتاب آمده که به دلیل اهمیت آن، مرورى کامل به مطالب کتاب نموده و در پایان آن را نقد مى کنیم:

مستر همفرى(Mr.Humphrey) مى نویسد:

«مدت ها بود که دولت بریتانیاى کبیر، به موضوع نگهدارى مستعمرات و پابرجایى امپراتورى بزرگ خود مى اندیشید; اکنون وسعت این امپراطورى تا بدان جا رسیده که منظره طلوع و غروب خورشید را در دریاهاى آن مى توان دید، با اینهمه، جزیره بریتانیا در مقایسه با مستعمرات بی شمارش، مانند سرزمین هاى هند، چین، کشورهاى خاورمیانه و نقاط دیگر، بسیار کوچک به نظر مى رسد. از سوى دیگر، استعمار بریتانیا در همه این سرزمین ها یکسان نیست. در بعضى ممالک ظاهراً اداره امور در دست مردم آن جاست، اما سیاست فعال مستعراتى به صورت کامل، در آن نقاط انجام مى شود و چیزى نمانده که استقلال ظاهرى این کشورها، نیز نابود شود و از هر جهت تابع بریتانیا گردند. بنابراین بر ما لازم است که در چگونگى اداره مستعمرات خود دوباره اندیشه کنیم و مخصوصاً به دو نکته توجه لازم را مبذول نماییم:

1ـ اتخاذ تدابیرى به منظور تحکیم نفوذ دولت امپراطورى بریتانیا، در مناطقى که اکنون به صورت کامل مستعمر این کشورند.

2ـ تنظیم برنامه هایى براى به چنگ آوردن و در اختیار گرفتن سرزمین هائی که هنوز کاملا در دام استعمار نیفتاده اند.

وزارت مستعمرات انگلیس براى اجراى برنامه هاى ذکر شده، احساس ضرورت مى کرد تا به هر یک از این مناطق (مستعمره یا نیمه مستعمره) هیأت هایى براى جاسوسى و کسب اطلاعات لازم گسیل دارد.

خوشبختانه مرا (همفرى) هم که از ابتداى اشتغالم در وزارت مستعمرات وظیفه خود را به خودى انجام داده ام و مخصوصاً در مأموریت رسیدگى به امور «کمپانى هند شرقى» که ظاهراً مسئله اى بازرگانى و در واقع جاسوسى بود، به سبب خوش خدمتی هایم، موقعیت خوبى داشتم، مأموریت پیدا کردم. در آن زمان دولت انگلیس خیالش از هندوستان آسوده بود، زیرا کشمکش هاى قومى و نژادى و دینى و فرهنگى فرصت شورش علیه سیطره و نفوذ انگلیس نمى داد...

ما با وجودى که با بیمار دیگر یعنى دولت عثمانى، چندین قرارداد به سود خود امضا کرده بودیم، اما پیش بینى کارشناسان وزارت مستعمرات آن بود که این امپراطورى در کمتر از یک قرن به کلى سقوط خواهد کرد.

ما هم چنین با دولت ایران، قراردادهاى سرى متعددى امضا کرده بودیم و مأموران ما در ممالک اسلامى زیر نفوذ عثمانی ها و در ایران، همچنان به کار خود سرگرم بودند و با این که در راه هدف هاى دولت انگلیس، موفقیت هایى به دست آورده بودند و در ترویج فساد ادارى و رشوه خوارى و تهیه وسایل خوش گذرانى پادشان با زیبارویان تا حدودى بنیان این حکومت ها را بیش از پیش متزلزل ساخته بودند، اما به دلایلى که اشاره خواهیم کرد، از نتایج ضعفِ حکومت هاى عثمانى و ایران به سود خود، چندان مطمئن نبودیم، مهم ترین دلایل عبارت بودند از:

1ـ نفوذ معنوى اسلام در مردم این نواحى که از نیرومندى و ثبات کامل برخوردار بود و مى توان گفت: یک مسلمان عادى از نظر مبانى اعتقادى، با یک کشیش مسیحى رقابت مى کرد. اینان به هیچ عنوانى دست از دین بر نمى داشتند. در بین مسلمانان، پیروان مذهب تشیع که در سرزمین ایران سکونت داشتند از جهت عقیده و ایمان استوارتر و طبعاً خطرناک ترند، ]![.

2ـ دین اسلام بنا بر سوابق تاریخى، دین زندگى و آزادى است و پیروان راستین اسلام به آسانى، تن به اسارت و بندگى نمى دهند. غرور عظمت هاى گذشته به گونه اى بر وجودشان حاکم است که حتى در این دوران ناتوانى و سستى هم دست از آن برنمى دارند و حکومت هاى مسلمانان در عثمانى و ایران نیز علیرغم اختلاف هاى اعتقادى از دوراندیشى و هوش یارى بالایى برخوردار بودند، اگر چه در نهایت ضعف قرار داشتند.. .

3ـ علماى اسلام نیز سبب نگرانى ما بودند، مفتیان سنى مذهب و مراجع تشیع در مصر و عراق و ایران هر کدام مانع بزرگى در برابر مقاصد استعمار ما جلوه گرى مى کردند... اگر چه اهل سنت به اندازه شیعیان، از علماى خود وحشت نداشتند و مى بینیم که در قلمرو عثمانى ها، میان سلطان و شیخ الاسلام، همیشه روابط حسنه برقرار بوده و نفوذ معنوى علما تقریباً به نفوذ سیاسى حکّام پهلو مى زده است. اما در مناطق شیعه نشین، مردم به علماى خود، بیشتر از پادشاهان علاقه مند بودند... و این باعث نگرانى ما بود، اگرچه نومیدى به دل راه نمى دهیم، زیرا از روحیه خوب و صبر و شکیبایى بسیار بهره مندیم... اگر حاصل تلاش و زحمت ما، در آینده اى بسیار دور نتیجه بدهد. مسیحیت پس از سیصد سال (با زحمت زیاد و شهادت عیسى ]![) به نتیجه رسید و عالم گیر شد. و... من در کتاب «به سوى ملکوت مسیح» نتایج یک کنفرانس مرکب از نمایندگان عالى رتبه بریتانیا، فرانسه و روسیه را آورده ام.

فصل دوم

در سال 1710 میلادى، وزارت مستعمرات انگلستان مرا مأمور جاسوسى به کشورهاى مصر، عراق، ایران، جزیرة العرب (حجاز) و قسطنطنیه (مرکز خلافت عثمانى) نمود.

مأموریت من، جمع آورى اطلاعات کافى به منظور جستجوى راههاى درهم شکستن مسلمانان و نفوذ استعمارى در ممالک اسلامى بود. همزمان با من، نه نفر ]جاسوس[ دیگر، از بهترین و کارآمدترین مأموران وزارت مستعمرات، در ممالک اسلامى، این گونه مأموریت ها را بر عهده داشتند. اعتبار مالى کافى و نقشه هاى دقیق و اطلاعات دست اول را در اختیار داشتند. در موقع خداحافظى معاون وزارت مستعمرات با جمله اى ما را بدرقه کرد که فراموش نشدنى است، او گفت: «موفقیت شما سرنوشت آینده ما را تعیین خواهد کرد، پس هر چه در توان دارید، به کار بندید تا موفق شوید.» من در حالیکه از مأموریت خود خوشحال بودم، با کشتى به مقصد استانبول عزیمت کردم... پس از مدتى اقامت، مشغول آموختن زبان ترکى و عربى شدم، به طورى که بتوانم مانند مردم ترک و عرب زبان صحبت کنم. نام «محمد» را براى خودم انتخاب کردم و خیلى چیزها آموختم... دنبال انجام مأموریت بودم.

فصل سوم

پس از مدت دو سال، به لندن فرا خوانده شدیم (بدبختى فقط پنج نفر بازگشتند و از چهار نفر دیگر، یکى در مصر مسلمان! شده بود و البته سرّى را فاش نکرده بود و یک نفر روسى هم وقتى به روسیه رسید، از مأموریت فاصله گرفته، یک نفر دیگر هم در عراق (شهر عمّاره نزدیک بغداد) به بیمارى وبا فوت کرده و از سرنوشت چهارمى در صنعا (یمن) هم خبرى نبود.)

پس از ارائه گزارش مورد تشویق قرار گرفتم و دو نفر به نام هاى جورج بلکود (G.Belcoude) و هنرى فانس (H.fanse) بهتر از من کار کرده بودند. پس از گرفتن دستور العمل جدید (سپرى شدن شش ماه در لندن و ازدواج با دختر عمه ام) که رفتن به عراق بود، حرکت کردم. در مأموریت جدید وارد بصره شدم. دو جناح مهم شیعه و سنى، ایرانى و عرب در اینجا زندگى مى کنند. این نخستین بار بود که با تشیّع و ایرانی ها آشنا مى شدم. شیعیان محبّان «على بن ابى طالب)]ع [»، داماد و پسر عموى پیامبر ]ص [ هستند و او را جانشین پیامبر ]ص [ مى دانند و بر این باورند که «محمد» به نص صریح، «على» را به جانشینى برگزیده و یازده تن از فرزندانن ذکورش، یکى پس از دیگرى امام و جانشین بر حق پیامبرند... .

اهل سنت مى گویند: ابوبکر و عمر و عثمان بنابررأى مسلمین، براى تصدى أمر خلافت، از على]ع  [شایسته تر بوده اند. از این رو در انتخاب ایشان، دستور پیامبر را از یاد برده و مستقلاً اقدام کردند...

یادم هست در وزارت مستعمرات، موضوع اختلاف شیعه و سنى(در باره جانشینى پیامبر و پیشواى مسلمانان) را مطرح کردم و گفتم: «اگر مسلمانان عاقلانه رفتار مى کردند و معنى زندگى را مى دانستند، اختلاف ها را رها مى کردند.» ناگهان رئیس جلسه سخنم را قطع کرد و گفت: «تو باید آتش اختلاف را بین مسلمانان دامن بزنى، نه اینکه آنان را به وحدت کلمه دعوت کنى...» همفر، تو مى دانى که جنگ و اختلاف براى انسان ها طبیعى و در پنج مقوله وجود دارد: اختلافات نژادى (سیاه و سفید و...)، قبیله اى، ارضى، قومى و دینى.

فصل چهارم

در بصره در مغازه نجارى «عبدالرضا» که اصلاً ایرانى شیعه و خراسانى بود، مشغول کار شدم و سعى کردم زبان فارسى را هم یاد بگیرم. در نجارى با جوانى به نام «محمدبن عبدالوهاب» که در لباس طلاب علوم دینى و بسیار جاه طلب، بلند پرواز و عصبى مزاج و متنفر از حکومت عثمانى بود، آشنا شدم. از رفت و آمد، او که سنى مذهب بود با عبدالرضا که شیعه بود در شگفت بودم، ولى بعداً متوجه شدم که هر دو دشمن خلافت ترکان عثمانى هستند. پس از مدتى بیشتر با «محمد» آشنا شدم. او به تمام معنى آزاد اندیش بود و به مذاهب اربعه (حنفى، شافعى، حنبلى، و مالکى) نیز چندان پابند نبود و مى گفت: آن چه خدا در قرآن فرموده ما را کفایت مى کند. پیروى اجبارى مردم و علماى سنى از مذاهب اربعه باعث جمود فکرى آنها شده است در حالیکه شیعیان قایل به اجتهاد و باز بودن باب علم و در نتیجه، رشد و تحول فق


:: موضوعات مرتبط: , ,
:: برچسب‌ها: وهّابیت تکفیری؛ پیدایش، اهداف و ایده ها-بخش 4 ,